Ανακοινώσεις|

?? ??????? 8 ??????????? 2014, ??? ?????????? ?????? ????????? ???????????????? ??? ???????? ??? ??????????? ???????? ??? ????? ???? ?? ???????? ?? ??????????? ??????? ??? ?????  ???? ??????????? ??????????.

???????? ?????????????? ???????? ???? ? ????????? – ?????????? ?. ???????? ????????  ? ?????? ?????? ?? ??? ????????? ??????? ??? ??? ?????????? ??? ??? ???????.

Την εκδήλωση χαιρέτησε  ο υφυπουργός πολιτισμού και αθλητισμού  κ. Ανδριανός Ιωάννης και ο δήμαρχος Επιδαύρου κ. Γκάτζιος Κωνσταντίνος.

Η ομιλία του κ. Καργάκου έχει ως εξής:

«Μορφωμένους θέλουμε· όχι εγγραμμάτους». Η φράση, που κάπως παράξενα ηχεί, είναι του αοίδιμου Παπαδιαμάντη που, ενώ απέστεργε την αγραμματοσύνη, δεν έστεργε την κάλπικη εγγραμματοσύνη που έγινε το καρκίνωμα της μεταρρυθμιστικής κοινωνίας. Διότι αυτό που οι λόγιοι ονόμαζαν προ του Αγώνα της Εθνεγερσίας φωτισμό δια των γραμμάτων, κατέληξε να γίνει σκοτισμός που δημιούργησε ένα ιδιόρρυθμο τυραννικό καθεστώς που κυριαρχεί ως σήμερα. Οι περισσότεροι το λένε γραφειοκρατία, προσωπικά το ονομάζω εγγραφοκρατία. Κολυμπάμε στα χαρτιά κι άκρη δεν βρίσκουμε, ενώ οι πρόγονοί μας, χωρίς τίτλους σπουδών, ήξεραν να ρυθμίζουν τις υποθέσεις τους με ένα λόγο τιμής. Γιατί είχαν μόρφωση ψυχής.

 Οι Αρχαίοι μας, που κάποιοι σοφοί πολιτικοί μας φρόντισαν να τους εξοβελίσουν από τα σχολεία και τη ζωή μας, είχαν επισημάνει το πρόβλημα: πολυμάθεια δεν σημαίνει εξάπαντος πνευματική και ψυχική καλλιέργεια, ούτε υψηλό πνευματικό και ψυχικό ήθος. Ούτε και χρηστική αποτελεσματικότητα. Ο πατέρας της τραγωδίας Αισχύλος έχει πει: « ‘Ο χρήσιμ’ είδώς ούχ’ ò πολλ’ είδώς σοφός ». Δηλαδή σοφός δεν είναι αυτός που ξέρει πολλά αλλά αυτός που ξέρει όσα θα του φανούν χρήσιμα. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως ο μεγάλος τραγικός ήταν υπέρ της χρησιμοθηρίας. Χρήσιμα εννοεί και για τον εαυτό μας και για τους άλλους.

 Το να σας πω ότι το πεδίο των γνώσεων είναι απέραντο, ενώ οι γνωστικές δυνατότητες του ανθρώπου είναι πεπερασμένες, θα έμοιαζε σαν να άνοιγα ανοικτές πόρτες. Πώς, λοιπόν, μπορούν κάποιοι να ονομάζονται σοφοί, όταν εκ των πραγμάτων είναι αδύνατο να κατακτήσουμε όλη τη γνώση ή μάλλον όλες τις γνώσεις; Γι’ αυτό ο συνετός Σωκράτης, που έλεγε το « έν οΐδα ότι ούδέν οίδα », δεν ονόμαζε τον εαυτό του σοφό αλλά φιλόσοφο. Ασφαλώς, μια πρόχειρη και επιπόλαιη τοποθέτηση θα ήταν να πούμε ότι ο αποθησαυρισμός, η συσσώρευση γνώσεων είναι ο δρόμος που οδηγεί στη σοφία. Οι μεγάλοι, όμως, διανοητές αλλά και οι απλοί άνθρωποι του λαού έχουν σχηματίσει μια πάγια αντίληψη για το αντίθετο.

«Πολυμαθίη νόον ού διδάσκει», λέγει ο βαθύς της Εφέσου φιλόσοφος ο Ηράκλειτος. Απόδοση της φράσεως αυτής είναι η γαλλική παροιμία: «Η πολλή μάθηση δεν διδάσκει τη νοημοσύνη». Το δρόμο προς τη σοφία θα δείξει στον άνθρωπο η φύση που διδάσκει όχι με το συνηθισμένο μέσο, τον λόγο, αλλά με τη σιωπηλή εποπτεία, που είναι η ευγλωττότερη γλώσσα. Οι μέλισσες απ’ όλες τις ουσίες των λουλουδιών παίρνουν μόνο το χρήσιμο νέκταρ. Άρα, από το απέραντο πλήθος των γνώσεων και των πληροφοριών μόνον εκείνες που θα μας φανούν χρήσιμες οδηγούν στη σοφία. Με την άποψη αυτή συμφωνεί και η παλαιά παροιμιακή έκφραση: « Ούκ έν τώ πολλώ τό εύ άλλ’ έν τό εύ τό πολύ ».

 Πόσο σοφοί ή σοφότεροι εγίναμε τα τελευταία χρόνια με τον κατακλυσμό των πληροφοριών που μας προσφέρουν τα «μίντια», και το διαδίκτυο; Δεν υποτιμώ καμιά πηγή γνώσεων και πληροφοριών αλλά φρονώ ότι χρειαζόμαστε ένα μέσο με το οποίο θα μπορούμε να ορίζουμε ποιές γνώσεις είναι χρήσιμες και ποιές είναι περιττός φόρτος. Η κρίση είναι μια από τις διανοητικές λειτουργίες που θα μας βοηθήσει σημαντικά. Προεκτάσεις της κρίσης είναι η διάκριση και η σύγκριση. Επομένως, από το αχανές πεδίο των γνώσεων και των πληροφοριών, που πάντα είναι ποιοτικά ανομοιογενές, δεν απομένει στον άνθρωπο παρά η κατάλληλη εκλογή, η συστηματοποίηση, η ταξινόμηση και η ικανότητα προς αξιοποίηση για κάτι χρήσιμο, για κάτι ωφέλιμο. Έτσι σχηματίζεται ο πρώτος πυρήνας της επιστήμης, που δεν είναι τίποτα άλλο παρά σύστημα ομοειδών γνώσεων. Εξοπλισμένος με ένα τέτοιο σύστημα γνώσεων, που εντοπίζονται σ’ έναν καθορισμένο τομέα γνώσεων, μπορεί ο άνθρωπος να διακριθεί ως πνευματική προσωπικότητα, να διαπρέψει σε κάποιον τομέα, να διεισδύσει από τη δική του σκοπιά στα ενδότερα των φαινομένων της φύσης και της ζωής. Αυτός μπορεί από τους συνανθρώπους του να θεωρηθεί – υπό κάποιες προϋποθέσεις καταρτισμένος και μορφωμένος.

 Αντίθετα, η απουσία επιλογής και κριτικής αξιολογήσεως των προσλαμβανομένων γνώσεων και πληροφοριών, η πανσπερμία και η θήρευση παντός γνωστικού στοιχείου θυμίζουν το παλαιό « πλίνθος και λίθος και κέραμοι άτάκτως έρριμμένοι ». ‘Η, όπως έλεγε ο Σολωμός για κάποιον παντογνώστη, «εδώ ήταν ένας άνθρωπος κι εκεί ‘ταν ένας τόπος».

 Μια τέτοια συσσώρευση γνώσεων, χωρίς αξιολόγηση, ταξινόμηση, χωρία αφομοίωση και χωρίς δυνατότητα αξιοποιήσεως μόνο σοφία δεν μπορεί να θεωρηθεί. Αυτό πρέπει να θεωρηθεί σοβαρά υπόψη στον παρόντα καιρό όπου τα παιδιά και τα εγγόνια μας είναι αιχμάλωτα των «μίντια» και του διαδικτύου. κατακλύζονται από ένα χείμαρρο πληροφοριών και σε μεγάλο ποσοστό είναι σκουπίδια, είναι βρομιές καλά πλασαρισμένες. Αυτές οι πληροφορίες δεν μορφώνουν, παραμορφώνουν το πνεύμα και την ψυχή. Αλλά και στην καλύτερη περίπτωση που το παιδί καθοδηγείται στο τί να πληροφορηθεί, χρειάζεται προσοχή. Γιατί εθίζεται στην ευκολία. Δεν ασκεί το μυαλό του, τη μνήμη, την κρίση, την επιλεκτικότητα. Μαθαίνει στην έτοιμη τροφή, που γίνεται επιβλαβής. Γι’ αυτό στην Ιαπωνία και στην Κίνα που πρωτοπορούν στην τεχνολογία, δεν επιτρέπεται η χρήση ηλεκτρονικών συσκευών μέχρι το παιδί να γίνει 9 ετών. Πρέπει πρώτα να μάθει να χρησιμοποιεί το πινέλο στη γραφή, έτσι που η δεξιότητα του χεριού να γίνεται δεξιότητα του μυαλού. Όποιο παιδί μάθει να χρησιμοποιεί τα 1.700 ιδεογράμματα της Ιαπωνικής είναι σε θέση να «διαβάζει» την πιο σύνθετη ηλεκτρονική συσκευή.

 Το όφελος που αποκομίζουμε από την άντληση γνώσεων και πληροφοριών από χωρίς μόχθο νοητική προσπάθεια είναι ελάχιστο και συχνά επιζήμιο για την πνευματική μας συγκρότηση.  Διότι έτσι χάνουμε την κριτική μας ικανότητα και αντί να σκεφτόμαστε με το δικό μας μυαλό, σκεφτόμαστε με ξένο μυαλό. Το δικό μας εγκέφαλο υποκαθιστά ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος. Στην περίπτωση αυτή ταιριάζει απόλυτα ο λαϊκός παροιμιακός λόγος: «Άσκεφτος ο  νους, διπλός ο κόπος». Την απόδειξη τη ζούμε εδώ και πέντε χρόνια καθημερινά στο πετσί μας. Ποτέ δεν είχαμε τόσες πηγές χρημάτων αλλά και τόσες πηγές πληροφορήσεως και ενημερώσεως όσο κοντά την τελευταία 30ετία. Και όμως πέσαμε σε άπατο βυθό, διότι μας έλειψε το κοινό μυαλό. Μισθοδοτούμε πάνω από 5.000 οικονομολόγους που πλαισιώνουν πανεπιστήμια, υπουργεία, δημόσιες υπηρεσίες, τράπεζες. Ποιό το όφελος; Μηδενικά επί μηδενικών. Αν είχαμε διαβάσει τον «Οικονομικό» του Ξενοφώντα μπορεί να μη δέναμε τα σκυλιά με τα λουκάνικα αλλά δεν θα μας φορούσαν οι ξένοι δανειστές λαιμαριά. Οι παππούδες, που μπορεί να μην ήξεραν γράμματα αλλά είχαν μόρφωση ζωής, μας είχαν αφήσει σαν παρακαταθήκη μια πάνσοφη αρχή: «Μην κάνεις με περισσότερα ό,τι μπορείς να κάνεις με λιγότερα».

 Επομένως μορφωμένος είναι μόνον « ό χρήσιμ’ είδώς », αυτός που ξέρει τα χρήσιμα, αυτός που δεν κατατρίβεται με άσχετα προς τη βασική του κατάρτιση πράγματα. Αυτός που εντοπίζει το κέντρο των ενδιαφερόντων του σ’ ένα συγκεκριμένο γνωστικό κύκλο και προσπαθεί  να αφομοιώσει αυτά που μαθαίνει για να βαθαίνει περισσότερο την ερευνά του. Ένας τέτοιος άνθρωπος αξιοποιεί τη μόρφωσή του, δεν κάνει τίποτε επιπόλαια και πρόχειρα και δεν μιλάει απροσδιόριστα, δεν λέει δηλαδή άλλα αντί άλλων. Διότι η πνευματική του συγκρότηση δημιουργεί μια πνευματική διαύγεια, που έχει σαν αποτίμημα τη σαφήνεια στις ιδέες και την καθαρότητα στην έκφραση.

 Δεν μου διαφεύγει ο κίνδυνος. Είναι δυνατό από μια παρερμηνεία της λέξης «χρήσιμα» να μεταπηδήσουμε στο πνευματικό έκτρωμα της χρησιμοθηρίας. Να θεωρήσουμε δηλαδή μορφωμένο αυτόν που θεωρεί από τις γνώσεις μόνον εκείνες που θα του φανούν χρήσιμες στην επαγγελματική του εξέλιξη και αδιαφορεί γι’ αυτές που θα του χάριζαν μια ευρύτερη πνευματική και μια γενικότερη ανθρωπιστική καλλιέργεια. Μια τέτοια μορφή παιδείας οδηγεί στην πνευματική μονομέρεια, σε μια εξειδίκευση που μας οδηγεί, όπως λέει ο Μπέρναρ Σόπ, στο να γνωρίζουμε τα πάντα για το τίποτε. Τούτο, βέβαια, είναι προτιμότερο από τη μάταιη προσπάθεια να γίνουμε πανεπιστήμονες. Γιατί σήμερα με την εκπληκτική συσσώρευση γνώσεων, αν θέλαμε να απλώσουμε τη σκέψη σε όλο το χώρο του επιστητού, θα καταντούσαμε να ξέρουμε ένα τίποτε με τα πάντα. Ωστόσο, μια συνεχώς διευρυνόμενη καλλιέργεια είναι απαραιτήτως αναγκαία για κάθε μορφωμένο άνθρωπο. Το μυαλό πρέπει να δροσίζεται από ποικίλες πηγές.

 Την αληθινή χρησιμότητα των γνώσεων πάντως πρέπει σε τελευταία ανάλυση να αναζητήσουμε στην ανθρωποπλαστική τους δύναμη. Πραγματικά μορφωμένος είναι όχι ο γερά καταρτισμένος σε κάτι, ο πολύ ειδικευμένος σε έναν τομέα αλλά εκείνος που χάρη στην παιδεία του μπορεί να εκπροσωπεί το υψηλό ιδεώδες του ανθρώπου, όπως το διατύπωσε ο Μένανδρος: «Ώς χαριέν έστ’ άνθρωπος, όταν άνθρωπος ή». Και είμαστε άνθρωποι, όταν γινόμαστε συνάνθρωποι. Όταν τίποτε ανθρώπινο δεν θεωρούμε ξένο προς εμάς. Με αυτό θέλω να πω ότι στη μόρφωση φθάνουμε, όταν οι γνώσεις μας δεν γίνονται υπηρέτες του ευτελούς ιδεώδους του ωφελιμισμού αλλά προάγουν ηθικά τον άνθρωπο και τον κάνουν άξιο της έννοιας που περιέχει το όνομά του, δηλαδή τον κάνουν άξιο να θρώσκει άνω. Τότε ασφαλώς οι γνώσεις ενός τέτοιου ανθρώπου μπορούν να γίνουν χρήσιμες στον εαυτό του και στο σύνολο και να οδηγήσουν σε κάποια σκαλοπάτια σοφίας. Αυτές οι γνώσεις μεταβάλλονται σε γνώση, δηλαδή σε μια άρτια πνευματική και ηθική συγκρότηση.

 Δεν πρέπει, λοιπόν, να αξιολογούμε τη χρησιμότητα ή την ποσότητα των γνώσεων με την απόκτηση των υλικών αγαθών ή με την κατάκτηση κοινωνικών διακρίσεων αλλά με την επίδρασή τους πάνω στο ηθικό κεφάλαιο του ανθρώπου. Από αυτό θα προκύψει η πνευματική ευδαιμονία. Όταν η γνώση μεταβάλλει τον άνθρωπο σε Άνθρωπο, τότε αυτός, από αυτοεκτίμηση, θα ενεργεί με επίγνωση, θα πράττει πάντα το σωστό και θα αποφεύγει το κακό, πειθαρχώντας στην Ιπποκράτεια αρχή του «ώφελέειν, μή βλάπτειν». Αυτό ακριβώς το όρθϖς πράττειν είναι πηγή της ευδαιμονίας, σύμφωνα με μια σωστή εκτίμηση των αρχαίων, στη γλώσσα των οποίων το «εύ πράττω» σήμαινε εύτυχϖ! Δηλαδή για να ευτυχείς, να νιώθεις καλά, πρέπει να πράττεις καλά. Επομένως, όχι οι πολλές και άχρηστες γνώσεις, όχι αυτές που υπηρετούν χρησιμοθηρικές βλέψεις αλλ’ αυτές που προάγουν την ανθρώπινη ποιότητα μπορούν να θεωρηθούν γνώσεις ωφέλιμες και ο κάτοχός τους να θεωρηθεί μορφωμένος, δηλαδή ένας άρτια κολασμένος πνευματικά και ψυχικά άνθρωπος.

 Δυστυχώς, πολλοί εντυπωσιάζονται από τα εξωτερικά στοιχεία και δεν παίρνουν υπόψη την εσωτερική υπόσταση του ανθρώπου. Έτσι και στο θέμα των γνώσεων φθάνουν στο σημείο να ταυτίζουν την πολυγνωσία με τη σοφία, όπως ακριβώς μερικοί άλλοι θεωρούν σαν αιτία του καλού κιθαρίσματος όχι την τέχνη του κιθαριστή αλλά την καλή κιθάρα, σύμφωνα με μια θαυμάσια παρατήρηση του Αριστοτέλη. Τελειώνοντας, θα ήθελα να σας θυμίσω αυτό που μαθαίναμε παλιά στο σχολείο για την ποιότητα των πνευματικών επιδόσεων. Κι εννοώ την ακατάλυτη φράση του Πλάτωνος από τον «Μενέξενο»: «Πάσα έπιστήμη χωριζομένη τής δικαιοσύνης καί τής άλλης αρετής πανουργία καί ού σοφία φαίνεται».

 Και μιας και βρισκόμαστε στην Πιάδα, στο χώρο που καθιερώθηκε με το Σύνταγμα την 1η Ιανουαρίου 1822 η πολιτική ύπαρξη του νεότερου ελληνικού κράτους, θα ήθελα να πω ότι το κείμενο αυτό μπορεί να μην είναι αριστούργημα νομικό ή πρακτικά πολιτικό, είναι όμως ένα υψηλό μάθημα ανθρωπιάς, ένα υψηλό δίδαγμα ήθους. Διότι ήθελε τους Έλληνες ανθρώπους και όχι υπανθρώπους ή απανθρώπους. Δύο φράσεις αρκούν. Ως προς την κατάληψη των αξιωμάτων: «Δοτήρ δέ τούτων μόνη άξιότης έκάστου» και «Είς τήν έλληνικήν έπικράτειαν οΰτε πωλειται ούτε άγοράζεται άνθρωπος». Για τους αγωνιστές προγόνους μας ο άνθρωπος ήταν αυταξία. Οι αγράμματοι εκείνοι αγωνιστές ήταν όντως μορφωμένοι.

Close Search Window
Μετάβαση στο περιεχόμενο